آبخوان هاى فارس ٥٣٥ ميليون متر مكعب كسرى دارند

کلاف سردرگم مدیریت منابع آب دردست  چه کسانی است؟

زهراوصالى-دانشجو دكتراى آب هاى زيرزمينى- مدیریت منابع آب بحث گسترده ای است که بایستی هم در بخش منابع ،مصارف، کاربرد ،انتقال و مدیریت کلان به آن پرداخته شود.  موضوعی که به نظر می‌رسد در کشور ما در بحث مدیریت، کمتر به آن پرداخته شده است، مدیریت کلان منابع آب است .

به گزارش “ ابتکار جنوب “ ،در کشور ما بیشترین نگرشی که به منابع آب وجود دارد،نگرش خطی در مدیریت و توسعه منابع آب بوده است به این صورت که منبعی ایجاد شده و  جهت توسعه در پایین دست آن منبع، مصارفی در نظر گرفته می شود و یا اینکه آب از منبع  برای  مصارف گوناگون انتقال می یابد تا  بتواند توسعه پایداری در منطقه ایجاد نمایند.

این  نگرش منجر به ایجاد سازه های آبی مانند سد و بندها گردیده است که البته خالی از نزاع های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نبوده است مثل نزاع هایی که اخیراً در استان اصفهان، چهارمحال و بختیاری و خوزستان رخ داده است و یا تاثیر ایجاد سد های استان فارس بر مناطق پایین دست مثل دشت  کربال و خرامه و....شده که به شدت از این سازه ها متضرر شده اند و از حقابه های طبیعی محروم گشته اند.

در حال حاضر کشاورزان پایین دست رودخانه کر در خرامه برای تأمین آب خود با مشکلات زیادی روبه رو هستند در حالی که اگر آب در بالادست کنترل و نظارت می شد و دید یکپارچه ای در منابع آب بالادست و پایین دست سد وجود داشت هرگز شاهد بروز چنین مشکلات و بی عدالتی هایی در مدیریت منابع آب نبودیم. مثلا چه لزومی دارد در مناطق بالا دست با این حجم به زیر کشت پر مصرف ترین محصول از حیث آب که همان برنج است برود ولی در پایین دست در منطقه خرامه کشاورزان متضرر شوند و با مشکلات بی شماری دست و پنجه نرم کنند.

یا اینکه آنقدر در اطراف تالاب پریشان حفر چاه‌ غیر مجاز در اطراف بستر دریاچه برای استفاده در امور کشاورزی که در مواردی دیده می شود گاهی با سهل انگاری مسئولین و برداشت توسط بومیان این منطقه بدون حتی ذره ای نگرانی بابت خشک شدن این تالاب صورت گرفته است.

در صورتی که اگر تفکر سیستمی برقرار بود کشاورز زمان برداشت از چاه ،به فکر محیط زیست نیز بود و مسئولین نیز همه موارد مصرف از جمله کشاورزی، محیط زیست و صنعت و شرب  را ذینفعان سیستم در نظر می گرفتند و هیچ کدام نادیده گرفته نمیشد و این سرنوشت یکی از زیباترین و بزرگترین دریاچه‌های آب شیرین کشور و خاورمیانه نبود.

در همین منطقه توربین های نیروگاه سیکل ترکیبی برق کازرون میتواند سبب گرمای شدید و متعاقبا افزایش تبخیر از منطقه شود که باز هم نشان از در نظر گرفته نشدن تفکر سیستمی و تاثیر گذار ی عناصر رویهم را نشان می دهد.و یا در مورد دریاچه طشک و بختگان که انقدر برداشت آب زیرزمینی در آبخوان های (سفره های آب زیرزمینی)مجاور این تالاب صورت گرفته که گاها جهت جریان آب زیرزمینی معکوس شده و از تالاب به آبخوان گشته که میتواند منجر به خشک شدن دریاچه و تغییر هدایت الکتریکی و شوری آبخوان های مجاور تالاب گردد.. اگر نگرش سیستمی در این دشت وجود داشت برداشت از چاهها  باید کم میشد تا این معکوس شدن جریان صورت نگیرد و سرنوشت دریاچه دارای اهمیت بود که خشک شدن آن هم هزاران مشکل و بیماری ایجاد خواهد کردو هزاران هزار مثال وجود دارد که نشان از عدم وجود تفکر یکپارچه منابع آب در استان فارس و سایر نقاط ایران است.بنابر این  نگرش خطی در مدیریت منابع و مصارف آب ،نمیتواند سبب ایجاد توسعه پایدار گردد و  بایستی متولیان صنعت آب کشور و سیاستمداران  در جهت مدیریت کلان منابع آب به سمت نگرش سیستمی که در دنیا در حال حاضر پذیرفته شده است، سوق پیدا کنند.

*کسری متوسط آبخوان های استان فارس در حدود 535میلیون مترمکعب است

*تا موضوع آب به صورت سیستمی در کشور ما دیده نشود ، مشکلات مدیریتی آب حل نخواهد شد.

در مواردی نادیده گرفته شدن این نگرش زیان بی شماری در بخش آب زیرزمینی در بسیاری از دشتهای کشورمان گردیده است و سبب کسری های آبخوان هایی مثل مرودشت-خرامه و داراب، جهرم و بسیاری از آبخوان های فارس و سایر نقاط کشور گردیده است.  چرا که اگر این نگرش سیستمی برقرار بود این وضعیت منابع آب زیرزمینی  استان مان نباید باشد . در  این نگرش، سیستم آب یک سیستم  پیوسته و اثرگذار  بر روی هم در نظر گرفته می شود و تک تک پارامترها و عناصر سیستم بر هم اثر متقابل می گذارند. به این ترتیب که این تفکر،همه ذینفعان را در نظر می گیرد و در آن هیچ ذینفعی حق مطلق نیست و اگر کوچک ترین ذینفع را کنار بگذاریم، مدل مدیریتی سیستم با شکست مواجه خواهد شد.این نگرش سبب به رسمیت شناخته شدن همه بخش های مرتبط با آب از بخش شرب و  کشاورزی گرفته تا محیط زیست و  صنعت میشود . به نظر می رسد تا موضوع آب به صورت سیستمی در کشور ما دیده نشود ، مشکلات مدیریتی آب حل نخواهد شد.

 برخی از نگرش خطی در مدیریت منابع آب سود می برند:
 علت انزوای این نگرش ،عدم آگاهی متولیان و صاحب نظران نیست چرا که این نگرش سالیان سال در دانشگاه های مختلف تدریس میشود، پس علت ناآگاهی نمی تواند باشد،بلکه تنها دلیلی که به نظر می رسد که این نگرش هنوز نتوانسته بر مسئله مدیریت منابع آب کشور حکمفرما گردد، تنها و تنها به خاطر به خطر افتادن منافع کثیری است که از نگرش خطی در مدیریت منابع آب سود می برند و این موضوع حکمرانی نگرش سیستمی منابع آب را در ایران دشوار کرده است.

* علم مدیریت و برنامه ریزی یکپارچه منابع آب یک علم بین رشته ای است:
نکته دیگری که بایستی در بحث مدیریت کلان و نگرش  سیستمی منابع آب خاطر نشان کرد این است که علم مدیریت و برنامه ریزی یکپارچه منابع آب یک علم بین رشته ای است و لزوم ایجاد این گرایش در دانشگاه های معتبر کشور احساس می شود.نه تنها این گرایش بلکه گرایش حکمرانی آب،گرایش مدیریت و برنامه ریزی منابع آب زیرزمینی ،گرایش مدیریت نوین آب، گرایش مدیریت باستانی آب در ایران بایستی بنیاد گردد تا این مراکز چالش های پیش روی مدیریت آب  که مناسب برای سرزمین عزیزمان باشد را ابداع کرده و متولیان از آن بهره ببرند.  بنابراین به نظر می‌رسد تنها راه برون رفت از این آشوب مدیریت منابع آب در این سرزمین به رسمیت شناخته شدن همه ذینفعان یک سیستم و تاثیر آنها بر هم و  استقرار تفکر سیستمی یکپارچه منابع آب به جای تفکر خطی است چرا که تفکر خطی در موارد زیادی منجر به نابودی یک سرزمین جهت منافع سرزمین دیگر شده است.