زهراوصالى -دانشجوى دكترى آب زيرزمينى// ویژه‌نامه توصیه سیاستی آبی  برای دولت سیزدهم در مرداد ماه ۱۴۰۲ از سوی بنیاد ملی نخبگان  منتشر شد که حاوی نکات تاثیرگذار آبی در تصمیمات دولت می‌باشد.  مسئله آب مسئله پیچیده و چند بعدیست که بایستی در حکمرانی آب  به این موضوع توجه شود. اقدامات دولت  دارای نقاط قوت و ضعف فراوان بوده که در اینجا با توجه به اهمیت برطرف شدن نقاط ضعف،  به توصیه‌های بنیاد ملی نخبگان  در این خصوص، پرداخته می‌شود.

 یکی از نقایصی که بنیاد ملی نخبگان در حوزه مدیریت منابع آب اشاره کرده است، عدم انسجام سیاستی و مدیریت یکپارچه منابع آب است.مدیریت یکپارچه آب به مجموعه‌ای از رویکردها،فرایندها و تدابیر می‌گویند که برای بهینه‌سازی، استفاده، حفاظت و توزیع منابع آب در یک منطقه یا سیستم آبی انجام می‌شود. این مفهوم به مدیریت همه جانبه منابع آب شامل آب سطحی، آب زیرزمینی،آب‌های بارشی و سدها و همچنین کنترل آب‌های آلوده و محافظت از منابع آب در برابر تهدیدها و خطرات مختلف اشاره دارد. برای تضمین استفاده پایدار و مداوم از منابع آب، افزایش کارایی آب‌ها ،کاهش تلفات آب و تامین آب آشامیدنی و آبیاری به صورت عادلانه و متعادل، مدیریت یکپارچه منابع آب بسیار حائز اهمیت است.

در بخش دیگری از این توصیه نامه، به انتقاد رویکرد صرف تامین و انتقال آب در پروژه‌های عمرانی پرداخته شده است و از آن به عنوان شکاف بین منابع و مصارف به خصوص در فلات مرکزی عنوان شده است. هرچند تامین و انتقال آب امری مهم است و   گاهاً موجب تامین آب برای مناطقی که خودشان منابع آب کافی ندارند می‌شود و نیازهای آبی آنها را تامین می‌کند و حتی موجب امکانات تفریحی و گردشگری به دلیل وجود آب و رودخانه‌ها در مناطقی که قبلاً آب نداشته است می‌گردد، اما عیب بزرگی که این انتقال بین حوزه‌ای ها دارد ،این است که نیاز به سرمایه‌گذاری بزرگ دارد . 

علاوه بر آن این انتقال ،سبب تاثیر منفی بر محیط زیست شامل تغییر در اکوسیستم آبی و شور شدن خاک‌ها در منطقه مبدا و تغییر در الگوی توزیع آب و مشکلات ممکن در مناطق اهداف انتقال آب مانند کاهش جریان رودخانه‌ها و آبیاری بیش از حد و امکان وقوع اختلافات سیاسی و قومی به دلیل توزیع ناعادلانه آب بین مناطق می‌شود لذا این انتقال ها بایستی با دقت و هوشمندانه مورد بررسی قرار گیرد. این بنیاد نیز تمرکز دولت بر انتقال آب صرف،  با صرف هزینه‌های هنگفت ابر پروژه‌هایی همچون انتقال آب دریا،  را مورد نقد قرار داده و بیان کرده که بایستی این نگاه صرف انتقال به هر بهایی جایگزین مدیریت تامین،توزیع،مصرف و تقاضا شود.

طرح‌هایی همچون احیا و تعادل بخشی و سازگاری با کم آبی و فرایندهای نوین هرچند که بودجه خیلی کمی در مقابل طرح‌های انتقال دارند، اما کمی از تمرکز دولت خارج هستند، در صورتی که این طرح‌ها می‌توانند سبب کاهش بهره‌وری از منابع آب زیرزمینی شوند و موجب بهره‌وری مصرف گردند. بنابراین می‌طلبد که دولت کمی بیشتر بر روی طرح‌های این چنینی که کمک به ذخایر زیرزمینی و توسعه پایدار سرزمینی مینماید ،تمرکز نماید و  آنها را مورد حمایت سیاستی قرار دهد.

 در این گزارش به سامانه‌های آبیاری تحت فشار اشاره شده است که به درستی عمل نکردند و نه تنها موجب کاهش مصرف آب توأم با افزایش بهره‌وری، نشده‌اند بلکه سبب افزایش سطح زیر کشت شده‌اند.

 نکته حائز اهمیت، تناقض سیاست‌های سازمان جهاد کشاورزی و وزارت نیروست  و اشاره شده که تا زمانی که این دو یک هدف مشترک و همسو و دارای رویکرد واحد که همان افزایش بهره‌وری توأم با کاهش مصرف می‌باشد نرسند، وضعیت منابع آب بهبود پیدا نمی‌کند.

 در این گزارش خودکفایی محصولات را تنها به محصولات استراتژیک محدود نموده است و از بهره‌گیری کشت‌های فراسرزمینی جهت حفظ منابع آب توصیه شده است  چرا که امنیت آبی در کنار امنیت غذایی  و ملی مهم و ضروریست که البته به آن توجهی نمی‌شود.

 انتقاد دیگر بنیاد نخبگان  به کاشت ۴ میلیارد درخت است که اصلاً در آن به مدیریت یکپارچه منابع آب توجه نشده است.

 استفاده از راهکارهای غیر آبی برای حل مسائل آبی می‌تواند سبب برنامه‌ریزی مناسب در زمینه مصرف آب و بهره‌برداری بهینه از منابع آبی شود. بر فرض مثال در اصفهان می‌توان گردشگری و مشاغل جایگزین به جای کشاورزی ایجاد کرد و حتی کشت گلخانه‌ای و فناوری‌های متحول کننده کاهش مصرف را توسعه داد نه اینکه انتقال آب با هر بهایی و بارگذاری بیشتر بر منابع آب ایجاد نمود. در این مناطق می‌توان برای طرح‌های جمع آوری پساب تامین اعتبار کرد و تلفات شبکه توزیع را کم نمود و آب شرب را از فضای سبز شهری جدا کرد و پساب را جایگزین آن نمود و برنامه‌های سازگاری با کم آبی در این مناطق به شدت دنبال گردد.

 در این توصیه‌نامه عنوان شده است که بایستی از جوامع کشاورزی و محلی بهره گرفت چرا که آگاهی این قشر ازجامعه منجر به افزایش بهره‌وری ورشد عمودی تولیدات کشاورزی می‌گردد.

در بخش پیشنهادات این توصیه نامه تاکید شده است که نبایستی فاضلاب به عنوان منبع جدید( در طرح‌های باز چرخانی فاضلاب شهری)تلقی شود  چرا که بخشی از این فاضلاب‌ها حقابه محیط زیست است و بدون آزادسازی منابع متعارف معادل آن، صحیح نیست.

 در بخش دیگری از این پیشنهادات موضوع حائز اهمیت اصلاح ساختار حکمرانی آب  در راستای  ارتقای مشارکت مردمی در تصمیم سازی، تصمیم گیری و سیاستگذاری‌ها عنوان شده است.  تقویت فناوری‌های نوین همانند نانو فناوری در زمینه آب  به دولت پیشنهاد شده است که  می‌توان با ایجاد مراکز  دانش بنیان  که در زمینه مصرف و باز چرخانی و بهبود کنترل کیفی فعالیت می‌کنند،  در  آب منطقه‌ای‌ ها از این فناوری‌ها حمایت و در جهت کمک به کاهش مصرف آب بهره گرفت.

 بنیاد ملی نخبگان  موقعیت یابی طرح‌های توسعه صنایع بزرگ نظیر فولاد و پتروشیمی در فلات مرکزی را  نیاز به بازنگری دانسته و پیشنهاد داده است که کمی از بار جمعیت در این فلات به خارج از فلات انتقال داده شود و سیاست‌های تشویقی برای این انتقال در نظر گرفته شود.

 در مبحث تبادل حقابه‌ها و بازار اب و همچنین صدور پروانه بهره‌برداری برای مصرف آب سطحی، نیز نیاز به اصلاح قوانین جهت بهره‌وری مصرف و عملیاتی شدن برخی قوانین، وجود دارد.  در پایان نیز توصیه کلیدی و مهم نخبگان آبی آن است که از هرگونه بارگذاری جدید بر منابع آب کشور در برنامه هفتم توسعه پرهیز شود و این توصیه مهم با توجه به اینکه لایحه برنامه هفتم توسعه در چند روز آینده تصویب می‌شود بهتر است که مورد توجه دولتمردان و تصمیم گیرندگان قرار گیرد. با توجه به اینکه دولت سیزدهم از همفکری نخبگان در مسائل مختلف استقبال می‌کند و  نگاه ویژه‌ای به موضوع نخبگان دارد، امید می‌رود که که این توصیه‌ها و پیشنهادات آبی  که  حاصل همفکری نخبگان آبی می‌باشد  را در اخذ سیاست‌های آبی و برنامه‌های توسعه سرزمینی به کار گیرد.